ตติยคาถายปิ ปุพฺพฑฺฒํ ตตฺถ วุตนยเมว อปรฑฺเฒ สงฺโคติ สชฺชนฏฺฐานํ, ลคฺคนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน จ วุตฺตสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย โธตกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อุปสีวสุตฺตวณฺณนา

[1076] เอโก อหนฺติ อุปสีวสุตฺตํฯ ตตฺถ มหนฺตโมฆนฺติ มหนฺตํ โอฆํฯ อนิสฺสิโตติ ปุคฺคลํ วา ธมฺมํ วา อนิสฺสิโตฯ โน วิสหามีติ น สกฺโกมิฯ อารมฺมณนฺติ นิสฺสยํฯ ยํ นิสฺสิโตติ ยํ ปุคฺคลํ วา ธมฺมํ วา นิสฺสิโตฯ

[1077] อิทานิ ยสฺมา โส พฺราหฺมโณ อากิญฺจญฺญายตนลาภี ตญฺจ สนฺตมฺปิ นิสฺสยํ น ชานาติ, เตนสฺส ภควา ตญฺจ นิสฺสยํ อุตฺตริ จ นิยฺยานปถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อากิญฺจญฺญ’’นฺติ คาถมาหฯ ตตฺถ เปกฺขมาโนติ ตํ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติํ สโต สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐหิตฺวา จ อนิจฺจาทิวเสน ปสฺสมาโนฯ นตฺถีติ นิสฺสายาติ ตํ ‘‘นตฺถิ กิญฺจี’’ติ ปวตฺตสมาปตฺติํ อารมฺมณํ กตฺวาฯ ตรสฺสุ โอฆนฺติ ตโต ปภุติ ปวตฺตาย วิปสฺสนาย ยถานุรูปํ จตุพฺพิธมฺปิ โอฆํ ตรสฺสุฯ กถาหีติ กถํกถาหิฯ ตณฺหกฺขยํ นตฺตมหาภิปสฺสาติ รตฺตินฺทิวํ นิพฺพานํ วิภูตํ กตฺวา ปสฺสฯ เอเตนสฺส ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ กเถติฯ

[1078-9] อิทานิ ‘‘กาเม ปหายา’’ติ สุตฺวา วิกฺขมฺภนวเสน อตฺตนา ปหีเน กาเม สมฺปสฺสมาโน ‘‘สพฺเพสู’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ หิตฺวา มญฺญนฺติ อญฺญํ ตโต เหฏฺฐา ฉพฺพิธมฺปิ สมาปตฺติํ หิตฺวาฯ สญฺญาวิโมกฺเข ปรเมติ สตฺตสุ สญฺญาวิโมกฺเขสุ อุตฺตเม อากิญฺจญฺญายตเนฯ

ติฏฺเฐ นุ โส ตตฺถ อนานุยายีติ โส ปุคฺคโล ตตฺถ อากิญฺจญฺญายตนพฺรหฺมโลเก อวิคจฺฉมาโน ติฏฺเฐยฺย นูติ ปุจฺฉติฯ อถสฺส ภควา สฏฺฐิกปฺปสหสฺสมตฺตํเยว ฐานํ อนุชานนฺโต ตติยคาถมาหฯ

[1080] เอวํ ตสฺส ตตฺถ ฐานํ สุตฺวา อิทานิสฺส สสฺสตุจฺเฉทภาวํ ปุจฺฉนฺโต ‘‘ติฏฺเฐ เจ’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ ปูคมฺปิ วสฺสานนฺติ อเนกสงฺขฺยมฺปิ วสฺสานํ, คณราสินฺติ อตฺโถฯ ‘‘ปูคมฺปิ วสฺสานี’’ติปิ ปาโฐ, ตตฺถ วิภตฺติพฺยตฺตเยน สามิวจนสฺส ปจฺจตฺตวจนํ กตฺตพฺพํ, ปูคนฺติ วา เอตสฺส พหูนีติ อตฺโถ วตฺตพฺโพฯ ‘‘ปูคานี’’ติ วาปิ ปฐนฺติ, ปุริมปาโฐเยว สพฺพสุนฺทโรฯ ตตฺเถว โส สีติ สิยา วิมุตฺโตติ โส ปุคฺคโล ตตฺเถวากิญฺจญฺญายตเน นานาทุกฺเขหิ วิมุตฺโต สีติภาวปฺปตฺโต ภเวยฺย, นิพฺพานปฺปตฺโต สสฺสโต หุตฺวา ติฏฺเฐยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ จเวถ วิญฺญาณํ ตถาวิธสฺสาติ อุทาหุ ตถาวิธสฺส วิญฺญาณํ อนุปาทาย ปรินิพฺพาเยยฺยาติ อุจฺเฉทํ ปุจฺฉติ, ปฏิสนฺธิคฺคหณตฺถํ วาปิ ภเวยฺยาติ ปฏิสนฺธิมฺปิ ตสฺส ปุจฺฉติฯ

[1081] อถสฺส ภควา อุจฺเฉทสสฺสตํ อนุปคมฺม ตตฺถ อุปฺปนฺนสฺส อริยสาวกสฺส อนุปาทาย ปรินิพฺพานํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อจฺจี ยถา’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ อตฺถํ ปเลตีติ อตฺถํ คจฺฉติฯ น อุเปติ สงฺขนฺติ ‘‘อสุกํ นาม ทิสํ คโต’’ติ โวหารํ น คจฺฉติฯ เอวํ มุนี นามกายา วิมุตฺโตติ เอวํ ตตฺถ อุปฺปนฺโน เสกฺขมุนิ ปกติยา ปุพฺเพว รูปกายา วิมุตฺโต ตตฺถ จตุตฺถมคฺคํ นิพฺพตฺเตตฺวา ธมฺมกายสฺส ปริญฺญาตตฺตา ปุน นามกายาปิ วิมุตฺโต อุภโตภาควิมุตฺโต ขีณาสโว หุตฺวา อนุปาทาปรินิพฺพานสงฺขาตํ อตฺถํ ปเลติ, น อุเปติ สงฺขํ ‘‘ขตฺติโย วา พฺราหฺมโณ วา’’ติ เอวมาทิกํฯ

[1082] อิทานิ ‘‘อตฺถํ ปเลตี’’ติ สุตฺวา ตสฺส โยนิโส อตฺถํ อสลฺลกฺเขนฺโต ‘‘อตฺถงฺคโต โส’’ติ คาถมาหฯ ตสฺสตฺโถ – โส อตฺถงฺคโต อุทาหุ นตฺถิ, อุทาหุ เว สสฺสติยา สสฺสตภาเวน อโรโค อวิปริณามธมฺโม โสติ เอวํ ตํ เม มุนี สาธุ วิยากโรหิฯ กิํ การณํ? ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโมติฯ

[1083] อถสฺส ภควา ตถา อวตฺตพฺพตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อตฺถงฺคตสฺสา’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ อตฺถงฺคตสฺสาติ อนุปาทาปรินิพฺพุตสฺสฯ น ปมาณมตฺถีติ รูปาทิปฺปมาณํ นตฺถิฯ เยน นํ วชฺชุนฺติ เยน ราคาทินา นํ วเทยฺยุํฯ สพฺเพสุ ธมฺเมสูติ สพฺเพสุ ขนฺธาทิธมฺเมสุฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิมํ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน จ วุตฺตสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย อุปสีวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. นนฺทสุตฺตวณฺณนา

[1084-5] สนฺติ โลเกติ นนฺทสุตฺตํฯ ตตฺถ ปฐมคาถาย อตฺโถ – โลเก ขตฺติยาทโย ชนา อาชีวกนิคณฺฐาทิเก สนฺธาย ‘‘สนฺติ มุนโย’’ติ วทนฺติ, ตยิทํ กถํสูติ กิํ นุ โข เต สมาปตฺติญาณาทินา ญาเณน อุปฺปนฺนตฺตา ญาณูปปนฺนํ โน มุนิํ วทนฺติ, เอวํวิธํ นุ วทนฺติ, อุทาหุ เว นานปฺปการเกน ลูขชีวิตสงฺขาเตน ชีวิเตนูปปนฺนนฺติ อถสฺส ภควา ตทุภยํ ปฏิกฺขิปิตฺวา มุนิํ ทสฺเสนฺโต ‘‘น ทิฏฺฐิยา’’ติ คาถมาหฯ

[1086-7] อิทานิ ‘‘ทิฏฺฐาทีหิ สุทฺธี’’ติ วทนฺตานํ วาเท กงฺขาปหานตฺถํ ‘‘เย เกจิเม’’ติ ปุจฺฉติฯ ตตฺถ อเนกรูเปนาติ โกตูหลมงฺคลาทินาฯ ตตฺถ ยตา จรนฺตาติ ตตฺถ สกาย ทิฏฺฐิยา คุตฺตา วิหรนฺตาฯ อถสฺส ตถา สุทฺธิอภาวํ ทีเปนฺโต ภควา ทุติยํ คาถมาหฯ

[1088-90] เอวํ ‘‘นาตริํสู’’ติ สุตฺวา อิทานิ โย อตริ, ตํ โสตุกาโม ‘‘เย เกจิเม’’ติ ปุจฺฉติฯ อถสฺส ภควา โอฆติณฺณมุเขน ชาติชราติณฺเณ ทสฺเสนฺโต ตติยํ คาถมาหฯ ตตฺถ นิวุตาติ โอวุฏา ปริโยนทฺธาฯ เยสีธาติ เยสุ อิธฯ เอตฺถ จ สุ-อิติ นิปาตมตฺตํฯ ตณฺหํ ปริญฺญายาติ ตีหิ ปริญฺญาหิ ตณฺหํ ปริชานิตฺวาฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา ปากฏเมวฯ